احساس گناه در کودک یکی از عناصر جدانشدنی در پرورش وجدان است. احساس گناه در بیشتر موارد حسی سالم است که برای رشد کودک خوب خواهد بود. این احساس کمک می کند کودک از رفتارهای پرخاشگرانه و ضداجتماعی دور بماند. این احساس گناه اما در برخی موارد یعنی اینکه من بد هستم و دیگران خوب هستند و این احساس باعث می شود تا در کودک اضطراب و تضعیف حرمت نفس بروز کند . آموزش تشخیص خوب از بد ، بررسی انگیزه های کودکان و تطابق آنها با قوانین و مقررات زندگی اجتماعی از جمله وظایف هر پدر و مادری در زندگی محسوب می شود.
احساس گناه در کودک ، همچون نمک عنصر مفیدی برای آب و تاب دادن به زندگی است، ولی نباید جریان اصلی در زندگی باشد. متخصصان روان شناسی در این رابطه می گویند احساس گناه در کودک انعکاسی از چیزی است که “نظریه ی ذهنیت” نامیده می شود، که در واقع درک کودک در حال رشد از این موضوع است که افراد دیگر نیز احساسات و دیدگاه های مختلفی دارند. با وجودی که به ندرت این اتفاق می افتد اما اگر کودک توانایی احساس گناه را نداشته باشد،
وقتی که دروغی گفته یا کمبود احساس گناه داشته باشد به نظر می رسد توانایی کافی برای همدلی با دیگران را نداشته باشد. برای مثال شاید شما نگران کودکی باشید که الگویی از پرخاشگری های تعمدی، خشونت، زدن کودکان دیگر برای گرفتن چیزی و عصبانیت زیاد را نشان می دهد اما این کودک به استرس های کودکان دیگر واکنش خوبی نشان نمی دهد.
کودک از بدو تولد آداب و رسوم و آموزش زندگی را می آموزد. او هرچه دوست داشتنی و پرستیدنی باشد ، باز هم زندگی را بدون قوه تشخیص آغاز می کند و تنها با کمک اشخاص دیگری که طی مسیر رشد در کنارش هستند، قادر خواهد بود چنین توانایی هایی را به دست آورد. دانشی که کودک از تمایز میان خوب و بد کسب می کند، وجدان نامیده می شود. در واقع وجدان ما را از نادرست بودن کاری که میخواهیم انجام می دهیم آگاه می شود.
کودکی که باعث گریه کردن کودک دیگری می شود ممکن است به نوعی واکنش همدلی از خود نشان دهد و حس بدی داشته باشد زیرا کودک دیگر از او ناراحت شده است. او ممکن است احساس گناه داشته باشد زیرا کاری که در مورد کودک دیگر انجام می دهد استانداردهای او در مورد درست و اشتباه بودن کارها را نقض کرده است. این دو واکنش می توانند کاملا مستقل بوده یا با هم همراه شوند. یک مسیر رشدی برای احساس گناه در کودک وجود دارد.
کودکی که خیلی کم سن است ممکن است با شکستن یک اسباب بازی احساس گناه پیدا کند اما درک کافی و درستی از دیدگاه افراد دیگر برای تجربه کردن احساس گناه بیشتر ندارد تا زمانی که به سن حدود شش سالگی برسد. از ان به بعد اغلب کودکان احساس گناه را در واکنش به تخلفات و اشتباهات تجربه می کند و این می تواند به ان ها کمک کند با افراد دیگر با مهربانی برخورد کنند. شواهد زیادی وجود دارند که احساس گناه سالم می تواند رفتارهای اجتماعی کودک را در آینده بهبود بخشند.
احساس گناه در کودک چیست؟
احساس گناه در کودک اساساً به منزله رشد عاطفیِ بیش از حدِ وجدان است. این حس در ساده ترین شکل ممکن رفتارهای ناپسند را تقبیح می کند. در حقیقت حس می کنیم کار اشتباهی انجام داده ایم ؛ به طوری که حتی اگر شدت آن ناچیز باشد ، باز هم حس ناخوشایندی گریبان گیر ما می شود و در صورتی که شدتش زیاد باشد، میتواند چون تنبیه بدنی دردناک جلوه کند. در واقع احساس گناه در کودک یک احساس درونی است،
چیزی که زمانی که می دانید کار اشتباهی انجام داده اید یا باعث آسیب رساندن به دیگران شده اید انجام می دهید. احساس خجالت یک نوع احساس خارجی است. این چیزی است که قبل از قضاوت شدن توسط اعضای دیگر خانواده یا جامعه ای که شما را به عنوان عضوی متخلف می شناسند تجربه می کنید. در زمانی که شنونده یا بیننده ای برای رفتار اشتباه ما حضور ندارد می توانیم با تصور کردن کار خود این احساس خجالت را تجربه کنیم. بخشی از فرایند رشد کردن در فرهنگ شما این است “درون سازی ارزش هایی که جامعه برای شما مقرر کرده است.”
احساس گناه در کودک ۳ تا ۷ سال
وقتی صحبت از گناه است، رفتار و عمل مورد نظر و توجه است. در این دوران است که اگر کودک وارد جنبه بد و منفی در زندگی خودش شود، با موضوع و مفهوم گناه و تقصیر به نوعی ارتباط برقرار می کند که هرگز از آن جدایی نجاتی ندارد. بعضی وقت ها کودک به درستی نمی داند کدام رفتارش موجب اذیت شما شده است. پس بهتر است به جای جملات منفی، احساستان را در مورد آن رفتار بیان کنید نه این که در مورد کودک صحبت کنید. برای مثال بگویید: “من از این که تو تخت خوابت را مرتب نمیکنی ناراحت می شوم”.
چه کارهایی باعث ایجاد احساس گناه در کودک می شود؟
– مقصر شمردن کودکان در ناکامی و سختی های پدر و مادر. بسیاری از والدین این پیام را به کودک می دهند که در راه بزرگ کردن آنها رنج بسیار بردند.
– مادری که از زایمان سخت، افسردگی بعد از زایمان برای فرزندش صحبت می کند تنها به کودک این پیام را می دهد که وجود او در زندگی پدر و مادرش بد بوده و حتی گاهی کودکان ارزو میکنند کاش هرگز به دنیا نمی امدند.
– گاهی مادران منت ماندن در زندگی زناشویی را بر سر فرزندانشان می گذارند در حالی که قربانی اصلی ازدواج های بد کودکان هستند.کودک که خود را مسئول رنج بردن مادر می داند از خود بیزار خواهد شد.
– زمانی که محبت کودک به خود را در گرو انجام کاری می گذاریم. به عنوان مثال: “این قاشق رو بخاطر مامان بخور یا اگر منو دوست داری اینکارو بکن”.
– گاهی والدین حین عصبانیت کلماتی بر زبان می اورند که کودک را برای همه عمر از خود متنفر می کند. به عنوان مثال: “خدا منو بکشه از دست تو راحت بشم ،تو منو پیر کردی، اخر از دست تو میمیرم”
هرگز در مقابل فرزندتان دیگران را نصیحت نکنید که زود بچه دار نشیا اشتباه ما رو تکرار نکن اول از زندگیت لذت ببر!
– هرگز در حین تمیز کردن، لباس پوشاندن، دستشویی بردن و انجام کارهای خصوصی کودک غر نزنید، منت نگذارید به کودک حس گناه ندید.